Özelliği nedir?

Bu ferahlatıcı yoğurtlu yemek yaz aylarında hemen hemen her şeye harika uyuyor. Ancak Yunanca Tzatziki adından da anlaşılacağı gibi, herkes bu soruya cevap aramaktadır: cacık aslen Türklere mi yoksa Yunanlılara mı ait?

Cacık (Tzatziki) nedir?

Cacık, biraz su, salatalık, zeytinyağı ve tuz, sarımsak, kuru nane ve dereotu gibi baharatlarla tatlandırılan yoğurttur. Elbette bölgesel farklılıklar vardır. Bazı tarifler salatalığın ince dilimlenmesini, diğerleri ise rendelenmesini söyler. Yöntemi ne olursa olsun salatalıksız cacık olmaz.

Tarife Atla

Kökeni / Tarihi

Yoğurdun tarihçesinden bahsetmeden cacığın kökeninden bahsetmek olmaz. M.O. 5.000’de olduğu gibi geçmişte buzdolapları mevcut olmadığı için sütün hemen tüketilmesi gerekiyordu, yoksa çabucak bozulurdu. Mezopotamya’da sürülerine bakan insanlar, hayvan midelerinden yapılan torbalarda süt taşırlardı. Süt, midedeki sindirim sıvıları ile temas ettiğinde kıvrılır ve bu sıvı onu korumaya yarar. (1).

M.O. 100 yıllarında bundan yazılı olarak bundan ilk bahseden Antik Yunanlardı, ancak, Mauro Fisberg ve Rachel Machado’nun söylediği gibi, “barbar ulusların” da yoğurt yaptığını belirttiler. (2). Peki cacık, yoğurdun tarihçesinde nerede yer alır?

Evliya Çelebi cacıχ (cacıg) olarak tarif ettiği yemeğe eklenen bir bitki türü olarak tanımladığı cacıktan ilk kez 17. yüzyılda yazdığı “Seyahatnâme”sinde bahsetmiştir. Tüketime uygun her türlü ot veya yeşilliklerin bu şekilde anılacağını belirtir. Çoban olduğu için yoğurdu otlarla tatlandırarak, Türkiye’nin bugün bildiği ve sevdiği cacığı bulmuştur.

1469 tarihli Osmanlı kayıtlarında “mastabe” olarak adlandırılan bu yemeğin salatalık yerine pazı ile yapılan bir versiyonu, yoğurda ot yerine yeşillik eklenerek servis edilmiştir. (3)

Etimoloji

Cacık İngilizceye 20. yüzyılın ortalarında, Yunanlıların Türkçeden ödünç aldıkları tzatziki kelimesi aracılığıyla girmiştir. Ermenice “cacıχ” kelimesiyle bağlantıları vardır, ancak bu Türkçeden de gelebilir. Farsça ژاژ (zhazh) ve Kürtçe jaj benzer şekilde Evliya Çelebi’nin yemeklere eklenen otlar için kullandığı tanım ile benzeşir.

Yoğurt ve şifalı otlarla karıştırılan cacıktan ilk olarak Ahmet Vefik Paşa’nın 1876 tarihli “Lügat-ı Çağatayî ve Türk-i Osmanî” sözlüğünde bahsedilmiştir.

Tarif

Cacık

Porsiyon 10 porsiyon

Hazırlama Süresi 15 dk

Malzemeler

700 gr yoğurt
200 ml su
3-4 salatalık
2 diş sarımsak
1 tatlı kaşığı tuz
¼ demet dereotu
1 cay kaşığı kuru nane
2 çorba kaşığı zeytinyağı

Talimatlar

Salatalıkları şeritler halinde soyun, ardından küçük parçalar halinde kesin veya dilediğiniz gibi rendeleyin. Dereotunu ince doğrayın.
Sarımsağı tuzla macun kıvamına gelene kadar ezin. Sarımsak ezmesi, dereotu ve salatalıkları yoğurda ekleyin ve istediğiniz kıvama gelene kadar suyu azar azar ilave edin. Üzerine zeytinyağı ve kuru nane serperek servis edin. Afiyet olsun.

Notlar

Kaynakça
(1) H. McGee, “Fresh fermented milks and creams” in “Food and Cooking: The Science and Lore of the Kitchen”. New York: Scribner, 2004.
(2) Mauro Fisberg and Rachel Machado, “History of yogurt and current patterns of consumption” Nutr Rev. 2015 Aug. 73 Suppl 1:4-7.
(3) Marianna Yerasimos, “500 Yıllık Osmanlı Mutfağı”, 2002